Information About Technologi
Hori uluk
kedas, prosesamentu dadus ema halo ona. Ema komesa deskobre ona ekipamentu
mekániku no eletróniku atu hodi ajuda ema atu sura no halo prosesamentu dadus
atu hetan resultadu lalais liu. Komputador hotuhotu ne'ebe mak ita kaer no
haree agora mak hanesan evolusaun ida ne'ebe mak naruk tebes husi deskobrimentu
ekipamentu mekániku no eletróniku husi ema sira uluk ninian.
Komputador
agora dadaun iha kapasidade ne'ebe mak la'os deit atu sura hanesan matemátika
baibain, maibe bele uja atu hodi halo tan servicu seluk ne'ebe kompleksu liu
tan.
Istoria komputador tuir períodu ninian
:
- Mákina sura tradisional no kalkulador
mekánika.
- Komputador jerasaun dahuluk
- Komputador jerasaun daruak
- Komputador jerasaun datoluk
- Komputador jerasaun dahaat
- Komputador jerasaun dalimak
1. Jerasaun komputador dahuluk
(1946-1959).
Ho
akontesimentu funu mundiál daruak, nasaun sira ne'ebe mak involve iha funu ida
ne'e esforsu an atu dezenvolve potensia ne'ebe mak komputador iha.
Ho ida ne'e aumenta orsamentu para atu
dezenvolve komputador no atu aselera progresu komputador nian.
(1)
Colassus
(2) Mark I
(3) ENIAC
(4) EDVAC
(5) UNIVAC I
Karaterístika komputador jerasaun
dahuluk nian mak hanesan tuir mai ne'e :
- Uja tubu vákuu/Vacuum tube (komputador iha tempu ne'eba ho
tamaño bo'ot deit)
- Uja
cilindro magnétiko/magnetic cylinder atu salva ka rai dadus.
- Instrusaun
operasaun halo ho espesífiku atu halo servisu ruma.
- Komputador
ida-idak iha kódigu biner ne'ebe mak la hanesan ne'ebe mak ita bolu
dehan "lian mákina" (machine language). Ho ida ne'e susar
oituan atu halo programa iha komputador no limite nia velosidade.
2. Jerasaun komputador daruak (1959 – 1964)
Stretch no LARC.
Mákina dahuluk
ne'ebe mak utiliza teknolojia foun ida ne'e mak hanesan supercomputador. IBM
halo supercomputador dahuluk ho naran Stretch, no Sprery Rand halo
komputador ho naran LARC. Komputador sira ne'e dezenvolve atu uja ba iha
laboratóriu enerjia atômica nian, bele manipula dadus barak, kapasidade ida
ne'ebe mak investigador atômica sira precisa tebes. Mákina ida ne'e karu no
kompleksu tebes ba necesidade komputasaun negósiu ninian.
Iha deit komputador LARC rua mak monta no uja: ida iha Lawrence Radiation
Labs iha Livermore, California, no ida seluk iha US Navy Research
and Development Center iha Washington D.C. Komputador jerasaun
daruak troka "lian mákina" (machine language) ba iha
"lian montajem" (assembly language). "Lian montajem"
(assembly language) mak hanesan lian ida ne'ebe mak uja abreviatura hodi
troka kódigu biner.
Iha inicio
tinan 1960, komesa mosu komputador jerasaun daruk ne'ebe mak susesu iha área
negósiu nian, iha universidade no mós iha governu. Komputador jerasaun daruka
ne'e totalmente uja tranzistór. Komputador ida ne'e mós uja komponente sira
ne'ebe bele halo asosiadu ho komputador sira agora nian: impresora, salva ka
rai iha disko, memoria, sistema operasaun no mós programa.
Karaterístika
komputador iha jerasaun daruak :
- Tamaño
ki'ik tamba uja tranzistór.
- Dezenvolvimentu
iha memoria núkleu magnétiku nian hodi ajuda dezenvolvimentu komputador
jerasaun daruak ho tamaño ki'ik, lalais, bele ekonomiza enerjia duké
jerasaun dahuluk.
- Troka husi
lian mákina (machine language) ba iha lian montajem (assembly
language).
- Mosu lian
programasaun COBOL no FORTRAN.
3. Komputador jerasaun datoluk (1964 –
1970).
Maski
tranzistór iha buat barak ne'ebe mak diak liu tubu
vákuu/Vacuum tube, maibe
tranzistór hamosu manas maka'as tebes, iha potensia bele estraga parte internal
komputador ninian. Fatuk quartzo (quartz rock) mak sei halakon problema
ida ne'e. Jack Kilby, enjeñeiru ida husi instrumentu Texas ninian, dezenvolve
sirkuito integradu (IC : integrated circuit) iha tinan 1958. Sirkuito
integradu (IC) halo kombinasaun entre komponente eletróniku iha disku
silício (silicon disc) ki'ik ne'ebe mak halo husi raihenek quartzo (quartz
sands).
Depois husi ida
ne'e, matenek nain sira konsege hatama komponente barak ba iha úniku chip
ida ne'ebe mak ita bolu dehan semikonduktor. Resultadu, komputador ho
tamaño ki'ik tan deit tamba komponente hothotu hatama iha chip ida
deit. Progresu seluk husi komputador jerasaun datoluk mak uza sistema operasaun
(operating system) ne'ebe mak permiti mákina hala'o programa oioin
ne'ebe mak lahanesan dala ida deit ho programa principal ida ne'ebe mak halo
monitorizasaun no koordena ho memoria komputador ninian.
Karaterístika komputador iha jerasaun
datoluk nian:
- Uza
sirkuito integradu (IC : integrated circuit).
- Tamaño
komputador ki'ik.
- Uza
sistema operasional.
4. Jerasaun Komputador
Dahaat (1979 - Agora).
Depois halo tiha
sirkuito integradu (IC : integrated circuit), objetivu dezenvolvimentu
sai klaru liu tan, mak hanesan: halo ki'ik liu tan sirkuito no komponenti
elétriku. Large Scale Integration (LSI), bele karega atus ba atus
komponenti eletróniku iha chip ida nia laran. Iha tinan 1980, Very
Large Scale Integration (VLSI), karega rihun ba rihun komponente iha
chip úniku ida mesak. UltraLarge Scale Integration (ULSI)
aumenta númeru ne'e to'o millaun iha chip ida nia laran. Ho kapasidade
aumenta komponenti barak iha chip ida nia laran atu sai chip ida
ne'ebe mak ki'ik liu tan, bele haki’ik tan presu no tamaño komputador nian. Ho
ida ne'e bele aumenta poder servisu, eficiensia no confiabilidade.
Chip Intel 4004
ne'ebe mak nia produsaun iha tinan 1971, lori progresu ba iha sirkuito
integradu (IC : integrated circuit) ne'ebe mak tau komponenti hotu husi
komputador nian (unidade central processamento nian (Central Processing
Unit), memoria, dan kontrolador input/output) iha chip ida ne'ebe
mak ki'ik tebes.
Antes ne'e, IC
ema produz para atu halo servisu espesífiku liu. Maibe agora, bele produz
mikroprosesor ida no halo programasaun para atu bele fo satisfeitu ba buat hotu
ne'ebe mak ita hakarak. La kleur deit, ekipamentu uma-kain nian mak hanesan microwave
oven, televisaun, no kareta ho electronic fuel injection halo ho mikroprosesor.
Ho
dezenvolvimentu komputador hanesan ne'e, fo opurtunidade ba ema baibain mós atu
bele uza komputador. Komputador laos deit ona atu uza iha kompaña bo'ot sira ka
servisu fatin deit. Iha tinan 1970 nia klaran, montador komputador oferese
komputador ba iha públiku. Komputador sira ne'e mak ita bolu dehan minikomputer,
sira fa'an ho pakote software ne'ebe mak fasil ba ema ne'ebe mak foun ba
uza komputador. Software ne'ebe mak koñesidu iha tempo ne'eba mak
programa word processing no spreadsheet. Iha inicio tinan 1980,
jogo vídeo (Video game) mak hanesan Atari 2600, dada konsumidores
sira nian atensaun ba iha komputador ne'ebe mak avansadu no bele halo programa.
Iha tinan 1981,
IBM introdús maneira utiliza Personal Computer (PC) iha
uma, servicu fatin no eskola. Númeru PC ne'ebe mak uza aumenta husi
unidade millaun 2 iha tinan 1981 sae to'o unidade millaun 5.5 iha tinan 1982.
Depois tinan sanulu, millaun 65 PC mak ema uza ona. Komputador kontinua
ho nia evolusaun atu sai hanesan komputador ne'ebe mak ho tamaño ki'ik liu,
husi komputador ida ne'ebe mak tau iha meja leten (desktop komputer) sai
komputador ida ne'ebe mak bele tau iha pasta laran (laptop), iha mós
komputador ne'ebe mak ita bele kaer ho liman (palmtop).
IBM kompete ho Apple Macintosh iha merkadu komputador nian. Apple
Macintosh sai koñesidu tamba halo promosaun sistema gráfiku iha nia
komputador, maibe nia kompetitor seluk sei uza komputador ho base texto. Apple
Macintosh mós mak halo promosaun oinsa atu uza "laho"(mouse).
Karaterístika komputador iha jerasaun
dahaat nian:
- Uza LSI,
VLSI, ULSI.
- Uza mikroprosesor.